Muş Mutfak Kültürü
Dağlarla çevrili düz bir plato üzerine kurulu olan Muş, Doğu Anadolu bölgesinin güzide bir şehridir. Doğu Anadolu bölgesinde hâkim olan karasal iklimin etkisi altında olan Muş’ta kışları oldukça uzun ve soğuk geçer. Bu durum şehrin yemek kültürünü de etkilemektedir. Geçimini hayvancılık ve tarımla sağlayan Muş halkı, yazın toplayıp kuruttuğu sebzelerle kışı geçirir. Ayrıca peynir, çökelek, hayvansal yağlar, kavurma gibi yiyecekler de yazın hazırlanarak kışın ağır şartlarında tüketilir.
Oldukça zengin bir mutfağa sahip olan ülkemizin her ilinin olduğu gibi Muş’un da kendine özgü lezzetleri vardır. Hayvancılığın gelişmiş olmasından dolayı et yemeklerinin ayrı bir yeri vardır. Et yemeklerine bol baharatlar eşlik eder ve gelen ziyaretçileri lezzet yolculuğuna davet eder. Et yemeklerinin yanı sıra Muş dağlarında yetişen otlar da Muş mutfağında önemli bir yer tutar. Muş köftesinden hez dolmasına, keşkekten çortiye kadar tüm Muş yöresel yemeklerine yer verdiğimiz listemize bir göz atın.
Pratik Bilgiler
Muş’tan Alınabilecek Yiyecekler: Muş ve çevresinde sıklıkla yapılan ve hem yerli halkın hem de şehri ziyaret edenlerin tükettiği kahvaltılık ürünler burada satın alabileceğiniz yiyecekler arasında bulunmaktadır. Doğu Anadolu’nun kahvaltıları hem zengin içerikli hem de meşhurdur. Muş’ta satın alabileceğiniz kahvaltılık ürünler arasında ise tuzsuz yayın köy tereyağı, hakiki köy manda tereyağı, otlu tulum peyniri, bal, biber ve patlıcan kurusu, göğermiş peyniri, keçi peyniri, orcik ve pekmez çeşitleri bulunmaktadır. Tüm bu ürünleri şehir merkezinde ve ilçe merkezlerindeki yöresel ürünler satan dükkânlardan satın alabilirsiniz.
Muş’un En Meşhur Tatlısı: Muş’un geleneksel tatlılarından biri olan teter tatlısı şehri ziyaret edenlerin mutlaka denedikleri tatlılardan biridir. Bununla birlikte çoğunlukla evlerde yapılan tatlılar da bulunmaktadır. Ayrıca şehir merkezindeki tatlıcılarda da yine farklı tatlıları bulabilir ve paket olarak da satın alabilirsiniz. Yine pastanelerde tatlıların yanı sıra tuzlu kurabiyeler de satın alabileceğiniz ürünler arasındadır.
Muş’tan Alınabilecek Doğal Ürünler: Muş’ta kahvaltılık ürünler başta olmak üzere, bakliyat ürünleri, kurutulmuş biber ve patlıcan, baharatlar, pekmez çeşitleri ve meşhur örgü peyniri buradan alabileceğiniz doğal ürünler arasında bulunmaktadır.
Ülkemizin birçok ilinde birçok çeşit dolma yapılmakta ve herkes tarafından sevilerek tüketilmektedir. Her ilimizin kendine has bir dolma çeşidi olduğu gibi Muş yöresel yemekleri listesinde de lezzetiyle fark yaratan bir dolma vardır. Muş’un yöresel yemekleri arasında yer alan hez dolması, lahana dolmasının en güzel halidir.
Başka şehirlerde kıyma ile yapılan dolmanın aksine hez olması bol kuşbaşı etle yapılır. Etli, bol baharatlı ve pirinçli harç lahanaların içine doldurularak sarılır ve kısık ateşte ağır ağır pişirilir. Bu yemeğe lezzetini veren Muş dağlarında yetişen hayvanların etinden yapılmasıdır. Muş’ta misafir sofralarının en güzel yemeklerinden biri olan hez dolmasını şehirde tadılması gereken lezzetlerden biri.
Muş’un sevilen lezzetlerinden biri olan Çorti, lahana ve baharatla yapılan bir çeşit turşudur. Turşu olarak adlandırılmasına rağmen sirke kullanılmadan yapılır. Lahanalar üzerine baharat serpilerek bir küpün içine doldurulur ve turşu gibi ekşimesi beklenir. Muş’ta yazın yapılıp kışın tüketilen lezzetlerden biri olan Çorti, Muş’ta yetişen lahanalarla yapılırsa lezzeti de bir başka olur.
Çorti şehirde, köftelik, içmelik ve tandırda olmak üzere üç farklı şekilde pişiriliyor. En çok tercih edileni ise bulgurlu köftelerin soğan, reyhan ve lahana ile kaynatılması ile yapılan hali. Tam bir probiyotik kaynağı olan çorti, lezzetini baharatlardan alan oldukça lezzetli, doyurucu ve hafif bir yemek. Başka şehirlerde pek bulmanız mümkün olmayan bu lezzeti mutlaka denemelisiniz.
Et yemekleri ile ünlü bir şehir olan Muş mutfağında oldukça lezzetli hamur işleri de bulunmakta. Muş böreği de bunlardan biri. Her ne kadar hamur işi olsa da Muş’a özgü bu yemeğin içinde yine et var. Muş kahvaltılarından akşam yemeklerine her öğünde sevilerek tüketilen Muş böreği elde incecik açılan hamurun içerisine kıyma konulmasıyla hazırlanıyor.
Her yörenin kendine has bir böreği olduğu gibi Muş’un da Muş böreği var. Muş böreği tadacağınız en lezzetli böreklerden bir tanesidir. Bol soğanlı, kıymalı ve baharatlı harçla hazırlanan böreğin üzerine eritilmiş tereyağı gezdirilerek fırına verilir. Piştikten sonra çıtır çıtır ağızda dağılan bir lezzet çıkar ortaya. Şehir merkezinde birçok yerde bulabileceğiniz Muş böreğini mutlaka denemelisiniz.
Muş’un yöresel yemekleri arasında ilk sıralarda yer alan Muş köftesi, Muş evlerinde neredeyse haftada bir defa pişirilen enfes bir lezzet. Tadına doyum olmayan Muş köftesini diğer içli köftelerden ayıran en büyük özellik içi gibi hamurunun da etli olması ve kızartarak değil haşlanarak tüketilmesi.
İyice yoğrulan bulgurlu ve etli hamur incecik açılarak içine nefis baharatlı harç konulur. Suda haşlandıktan sonra ilk sıcağı çıkınca üzerine tereyağlı salçalı sos ve isteğe göre sarımsaklı yoğurt eklenerek servis edilir. Yapılışı zahmetli ama lezzeti efsane olan Muş köftesi, Muş’a yolunuz düşerse mutlaka tatmanız gereken lezzetlerden biridir.
Eskilerden günümüze kadar gelen ve Muş yöresel yemeklerinin arasında yerini koruyan bir lezzet olan domatesli lahana dolması, lahana dolmasının en güzel halidir. Muş halkı tarafından sıklıkla tüketilen domatesli lahana dolması, özellikle kış aylarında akşam yemeği sofralarını süsler. Hem lezzetiyle hem de görüntüsüyle iştah açan yemek, Muş’un parmak ısırtan lezzetlerinden biridir.
Dolma denilince insanın aklına öncelikle pirinç gelir ancak bu dolma bu algıyı yıkmaktadır. Bulgurla ve kıyma ile yapılan dolma bulgurla yapılan dolmaların daha lezzetli olduğunu ispatlar nitelikte. Kıyma ve bulgurdan oluşan harç lahana yapraklarının içine konularak sarılır. Tencereye domatesle birlikte konularak pişirilir. Servis sırasında da üzerine kızdırılmış tereyağı gezdirilir ve ortaya damakları şenlendiren bir lezzet çıkar. Dolmanın asıl tadını ise içindeki domates suyu verir. Size bildiğiniz dolmaları unutturacak olan domatesli lahana dolmasını mutlaka denemelisiniz.
Geleneksel Türk mutfağının en eski yemeklerinden biri olan keşkek, Sivas, Manisa, Edirne, Sinop, Samsun, Tokat ve Muş gibi birçok ilin yöresel yemekleri arasında yerini alır. Muş mutfağında da önemli bir yere sahip olan keşkek, uzun yıllardan beri düğünlerin, bayram sofralarının, kalabalık akşam yemeklerinin vazgeçilmez yemeği olmuştur.
Buğday ve etin iyice harmanlanana kadar pişirilmesiyle hazırlanan Muş usulü keşkeğin içerisinde diğer yörelerde yapılan keşkekten farklı olarak haşlanmış nohut da bulunuyor. Piştikten sonra üzerine gezdirilen tereyağı ile lezzeti iki katına çıkıyor. Yapımı zahmetli ve uzun süren ama lezzetiyle fark yaratan Muş usulü keşkeği mutlaka denemelisiniz.
Muş yöresel yemekleri arasında önemli bir yere sahip olan cavbelek, yörede “kurut“ olarak da adlandırılan geleneksel bir yemektir. Kurut ismini üzerine dökülen kurutulmuş yoğurttan alır. Kurutulmuş yoğurt, un ve bulgur ile pişirilen bu yemek Muş sofralarında sevilerek tüketilir.
Başka yörelerde pek bilinmeyen ama Muş sofralarında önemli bir yere sahip olan bu yemek bilinen pilavları herkese unutturacak. Pişirilen bulgur servis tabağına alınarak ortası çukur haline getirilir ve ayran haline getirilmiş kurutulmuş yoğurt çukura doldurulur. İçerisine sarımsak da eklenir ve son olarak üzerine kekikli tereyağı gezdirilir. Ortaya lezzeti ile fark yaratan, deneyenlerin tekrar denemek isteyecekleri bir lezzet çıkar. Muş’a yolunuz düşerse başka bir şehirde bulmanız zor olan bu lezzeti mutlaka deneyin.
Et yemekleri ile ünlü olan Muş mutfağında oldukça farklı yemekler de bulunuyor. Birçok kişinin adını belki de ilk defa duyduğu bir yemek olan Mırtoğe, özellikle Muş kahvaltı sofralarında sıklıkla yerini almaktadır. Muş mutfağının önemli lezzetleri arasında yer alan mırtoğe yemeği, bir çeşit omlete benzer ancak lezzetiyle farkını ortaya koyar.
Un ve yağın kavrulması ve sonra içine yumurta kırılarak tavada kızartılması ile hazırlanan mırtoğe yemeği Muş geleneksel yemekleri arasında ilk sıralarda yerini almayı hak ediyor. Muş’a yolunuz düşer de bir kahvaltı sofrasına denk gelirseniz bu yemeği mutlaka denemelisiniz.
Muş mutfağının yapı taşlarından biri olan Herse, Anadolu’da keşkek olarak bilinen yemeğin Muş mutfağındaki adıdır. Muş ve çevresinde düğün, bayram gibi özel günlerde yapılan herse içerisindeki etiyle, buğdayıyla tadı damaklarda bırakan bir lezzet.
İsteğe göre tavuk ya da dana eti ile yapılan bu yemek, önceden haşlanan etlerin yine önceden haşlanan buğday ile iyice karıştırılması ile elde ediliyor. Servis edilirken ise üzerine bolca pul biberli tereyağı ekleniyor. Lezzetini ise Muş dağlarında otlayan hayvanların etlerinden alıyor. Muş halkının sevdiği yemeklerden biri olan herseyi siz de mutlaka denemelisiniz.
Muş yemeklerinde en çok kullanılan malzeme şüphesiz et. Bu yemek de etin ana malzeme olduğu yemeklerden biri. Hayvancılığın yaygın olduğu bir şehir olan Muş’ta et yemeklerinin ayrı bir önemi vardır. Bu et yemeklerinden en güzeli ise hem lezzetiyle hem de görüntüsüyle fark yaratan bir yemek olan kaburga dolması.
Düğün yemeklerinin, bayram yemeklerinin, özel misafirlere hazırlanan sofraların vazgeçilmez yemeği olan kaburga dolması hem Muş halkı hem de bölgeye gelen misafirler tarafından sevilerek tüketiliyor. Yapımı zor olmayan ama el becerisi isteyen bu yemek, kaburgayı kestikten sonra pirinçten ve küp küp doğranmış ciğerden hazırlanan iç harcın kaburganın içine doldurulup dikilmesi ile hazırlanır ve fırında iyice kızartılır. Kokusuyla bile insanın iştahını açan bu yemek, Muş’ta denemeniz gereken yemeklerden biri.
Ülkemizde özellikle Doğu Anadolu bölgesinde yaygın olarak yetişen kenger, yemeklerde, salatalarda kullanılır aynı zamanda turşusu da yapılır. Muş’un soğuk ikliminden dolayı yazın turşusunu yapıp kışın kullandığı otlardan biri olan kenger, muş halkı tarafından en çok kullanılan otlardan biridir.
Kenger Muş mutfağında birçok yemekte kullanılır haşlanarak tüketildiği gibi kavrulduktan sonra üzerine yumurta kırılarak da tüketilir. En çok sevilen hali ise süt, yumurta, un ve tuzun krep hamuru kıvamına getirildikten sonra üzerine salamura kengel eklenmesi ve daha sonra pişirilmesi ile elde edilen halidir. Muş kahvaltı sofralarından eksik olmayan bu yemeği mutlaka denemelisiniz.
Bu kadar ağır et yemeğinden önce sıcak bir çorba içmeden olmaz. Soğuk kış akşamlarında içinizi ısıtacak çorbaların aksine sıcak günlerde serinlemek için içilen Ayran aşı, birçok yörede olduğu gibi Muş yöresinde de geleneksel çorbaların arasında yerini alıyor. Muş halkı tarafından çok sevilen ve gelen misafirlere de ikram edilen çorba hem yapımının kolay olması hem de lezzetli olması nedeniyle çok fazla tercih ediliyor.
Besin değeri oldukça yüksek olan ancak kalorisi düşük olan bu çorba oldukça da ekonomik. Önceden haşlanan nohut ve buğday bir kapta karıştırılır ve soğumaya bırakılır. Soğuyan karışımın üzerine ayrı bir kapta pürüzsüz hale gelene kadar çırpılan süzme yoğurt eklenir. Son olarak üzerine kuru nane eklenerek servis edilir. Sıcak yaz akşamlarında serinlemenize yardım edece bu çorbayı mutlaka denemelisiniz.
Ülkemizin her yöresinin kendine has çorbaları vardır. Doğu Anadolu’nun birçok ilinin yöresel yemekleri arasında yerini alan Helimaşı çorbası, Muş geleneksel mutfağı listesine de adını yazdırmıştır. Muş’un soğuk kış günlerine yakışır bir çorba olan Helimaşı çorbası, Muş sofralarında en çok yerini alan çorbalardan biri.
Mercimek, haşlanmış nohut, soğan ve et ile hazırlanan bu lezzet bombası, aynı zamanda içerisinde bulunan malzemelerle de tam bir vitamin deposu. Tadına bakanların bir daha vazgeçemediği çorba salçalı, kırmızı görüntüsü ile bile insanın iştahını aşıyor. Muş’ta enemeniz gereken yemeklerin başında gelen bu çorbayı mutlaka denemenizi tavsiye ederiz.
Muş halkı iklim şartlarından dolayı yazın tüm sebze ve meyveleri kurutarak saklarlar ve kışın tüketirler. Yiyeceklerin uzun ömürlü olması için uygulanan bu yöntem yöntemlerin en lezzetlisidir. Meyve salatası yapılan, çerez olarak tüketilebilen, yemekleri lezzetlendirmek için kullanılan kak, elma, armut, erik gibi kurutulmuş meyvelere verilen addır.
Yaz aylarında bahçelerden toplanan meyveler, kışın tüketmek için küçük küçük doğranır ve kurutularak kışın yemeklerde kullanılmak üzere saklanır. Yazın Muş’ta nem olmadığı için meyveler kolayca kuruduğu için bolca kurutulur. Yemeklere ayrı bir lezzet katan, salataları renklendiren bu lezzeti mutlaka siz de denemelisiniz.
Muş mutfağında et yemekleri kadar otlar da meşhurdur. İlkbaharda Muş dağlarında yetişen bir bitki olan Uçkun, yöre halkı tarafında toplanır ve meyve niyetine tüketilir. Birçok yörede bilinmese de kivi ile neredeyse aynı tada sahip olan bu ot kırmızı ve kahverengi çiçek açar. Kanser hücrelerini yok etmeye kadar birçok faydası olan Uçkun otu yıllardır şifa niyetine tüketilmektedir.
İçerisinde C, A, B1, B2, E ve K vitaminleri bulunan bu ot, neredeyse tüm Doğu Anadolu illerinde olduğu gibi Muş pazarlarında da önemli bir yere sahiptir. Mide rahatsızlıklarına, şeker ve tansiyon gibi hastalıklara iyi gelen iyi gelen Uçkun otunun kabukları bile tam bir şifa deposu. Doğu Anadolu pazarlarına yolunuz düşer de Uçkun otu karşınıza çıkarsa mutlaka bir bağ alın.
Özellikle Doğu Anadolu bölgesinde yetişen güllük, yabani pırasa, dağ pırasası ve çiriş otu olarak da adlandırılan bir bitkidir. Geleneksel Muş mutfağında da yerini alan Güllük tam bir şifa deposudur. Nisan ve Mayıs aylarında pazarlarda, marketlerde, manavlarda yerini alan çiriş otunun, ister kavurması, ister böreği, ister yemeği yapılır. Hatta bu otun faydalarını bilenler yapraklarını kaynatıp çayını bile yapar.
İçerisine çeşitli malzemeler konularak akşam yemeği olarak tüketilen, kavrulduktan sonra üzerine yumurta kırılarak kahvaltıda tüketilebilen çiriş otu, içerdiği C vitamini ile hastalıklardan korur, idrar yolu enfeksiyonlarına iyi gelir, sivilce ve egzama gibi cilt sorunlarını düzeltir, saç dökülmelerini azaltır, annelerin sütünü arttırır. Vücudun neredeyse her bölgesi için faydalı olan bu bitkiyi Muş’ta birçok yerde bulabilirsiniz.
Muş halkının kışı geçirmek için hazırladığı yiyeceklerden biri olan cağ, yöre halkı tarafından yazın Muş dağlarında toplanır ve kışın tüketmek için turşu gibi tenekelere konularak stoklanır ve kışın sofralarda yerini alır. Muş pazarlarında sıklıkla yerini alan bitkilerden biri olan cağ, kırsal kesimlerde yaşayan halkın önemli geçim kaynaklarından biridir.
Sağlık açısından da oldukça faydalı olan cağ salamurası, kışın kızgın tavaya biraz yağ dökülerek pişirilir ve unla karıştırıldıktan sonra üzerine yumurta kırılır. İyice pişirilerek servis edilir. Kahvaltıdan akşam yemeğine tüm öğünlerde tüketilebilen, yöre halkı tarafından çok sevilen bu lezzeti mutlaka denemelisiniz.
Muş’un lezzetli et ve sebze yemeklerinden sonra sıra tatlıya geldi. Muş yöresinin en önemli tatlısı olan teter helvası, hem yapımıyla hem de lezzetiyle oldukça farklı bir tatlı. Yapımı oldukça basit olan bir o kadar da lezzetli olan teter helvası ekmek, pekmez ve cevizin birleşimi ile oluşuyor. Az malzemeyle yapılan, malzemeleri kolay bulunan tatlı, ani gelen misafirlere hemen yapılarak servis edilebilir.
Pekmez iyice kaynatılır ve içerisine boca tereyağı eklenir. Daha sonra ekmekler ufalanır ve pişirilir. Ekmekler yumuşayınca da üzerine kaymak eklenerek servis edilir. Üzerine Fındık veya ceviz eklendiğinde ise lezzetine lezzet katılır. Muş yöresine ait olan bu farklı tatlıyı Muş’a yolunuz düşerse siz de mutlaka denemelisiniz.
Yöresel yemekleriyle göz dolduran Muş mutfağında, baharat ve et oldukça fazla kullanılmakta. Muş’un yöresel yemekleri içinde etin her türlü halini tadabileceğiniz çeşitli tarifler de bulunuyor.
Muş’un yöresel yemekleri listemize sizler de önerilerinizi aşağıdaki yorumlar kısmından bize yazarak iletebilirsiniz.
Hamburg Nerede? Hamburg, Avrupa’nın Almanya şehrinde bulunmaktadır. Ülkenin Berlin’den sonra ikinci büyük şehridir. Hamburg Hakkında: Almanya’nın…
İstanbul’un Anadolu yakası Karadeniz kıyısında bulunan Şile, şehir merkezine yaklaşık 80 kilometre uzaklıktadır. İstanbul’un en…
Tiran Nerede? Hangi Ülkede? Tiran, Balkanlar’da bulunan Arnavutluk’un başkenti, aynı zamanda en büyük şehridir. Arnavutluk…
Arnavutluk'un başkenti Tiran'ı ziyaret ettiğinizde, yoğun kargaşa yaşayan bir ülkenin geçmişini ve bugününü keşfedeceksiniz. Gelin…
Bir peri masalı için adeta bir fon gibi duran romantik ve ilham verici bir şehirden…
Napoli nerede? & Hangi ülkede? İtalya Yarımadası'nın batı kıyısında Roma'nın 120 mil güneydoğusunda bulunan Napoli,…
Yorumları Gör
1) Hevlız: İlk bahar aylarında yetişir cağa benzer . Haşlanılır yumurta ve unla balık gibi kızartılır .Turşusu kurutularak kış için sıtoklanır.
2)qaşım ve mendık kızartması: İlk bahar aylarında yetişir .Dağlarda yaylalar da yetişir . haşlanır kızartılarak isteğe göre yumurta ya da lor peyniri ilave edilir .
çok çeşit var çok güzelbir yemekler
afisira torakeyi unutmuşlar :p